Od początku dziejów świata człowiekowi towarzyszy filozoficzna refleksja nad sensem swego istnienia. Nad bramą świątyni Apollona w Delfach widniał napis, który stanowił podsumowanie antycznej mądrości: „Poznaj samego siebie”. Maksyma ta prowokowała przechodniów do refleksji: „Jakim jestem człowiekiem?”, zachęcała aby odkryli prawdę o sobie samym.
Jeden z najwybitniejszych myślicieli europejskich Blaise Pascal (1623-1662) opisał wielkość i nędzę człowieka. Ten francuski filozof i matematyk z wielkim rozgoryczeniem stwierdził, że niewielu jest ludzi, którzy chcą się zajmować człowiekiem:
„Spędziłem długi czas na zgłębianiu nauk oderwanych, ale zbyt mała okazja do wymiany myśli zmierziła mnie. Kiedy zabrałem się do studiowania człowieka, przekonałem się, że te nauki oderwane nie są dlań stworzone i że dalej odszedłem od mej kondycji, wnikając w nie, niż inni – nie znając ich. Przebaczyłem innym ich nieznajomość, ale sądziłem bodaj, iż znajduję wielu towarzyszy w studiowaniu człowieka, i że to jest jemu przyrodzona wiedza. Omyliłem się, jeszcze mniej ludzi studiuje tę wiedzę niż matematykę. Jedynie z braku zdolności do tego studium ludzie dociekają innych rzeczy, ale czyż nie prawda, że i to nie jest wiedza, która przyda się człowiekowi i że lepiej jest dla niego nie znać siebie, aby być szczęśliwym? Trzeba znać samego siebie: gdyby to nie posłużyło do znalezienia prawdy, służy przynajmniej do wytyczenia własnego życia, a nie ma nic godziwszego. Nie uczy się ludzi, jak być porządnymi ludźmi, a uczy się ich wszystkiego innego; im zaś nigdy nie zależy tyle na reszcie, co na tym, aby być ludźmi. Zależy im wyłącznie na znajomości jedynej rzeczy, której się nie uczą”.
Do najbardziej fundamentalnych pytań dotyczących egzystencji człowieka należy zaliczyć pytania: kim jestem? jaki jest sens mojego życia? Francuski myśliciel B. Pascal słusznie twierdził, że człowiek jest dla siebie samego istotą nieznaną. Z tego zainteresowania „człowiekiem”, w dziejach filozofii powstało wiele różnorodnych koncepcji, które próbują wyjaśnić fenomen istoty ludzkiej. Zostały one zbudowane w oparciu o funkcjonujące w danym okresie systemy filozoficzne.
W naszej pracy wychowawczej powinniśmy zwrócić uwagę na to, ażeby „wychowanie” traktować jako pomoc wychowankowi w odkryciu prawdy o sobie samym, o tym kim jest. Odkrycie tej prawdy pozwoli mu nadać właściwy sens swemu życiu. To właśnie wychowanek winien samodzielnie i odpowiedzialnie wybrać własny kierunek drogi życiowej.
Poznanie siebie pomaga człowiekowi zrozumieć również drugiego człowieka. Pozwala kształtować relacje z innymi tak, aby ich doceniać, właściwie rozumieć. Człowiek świadomy swoich wad i zalet, łatwiej zaakceptuje drugiego człowieka takim, jakim on jest. Uszanuje jego wolność i nie będzie się starał urabiać go „na swoją miarę”.
